HISTORIA ZMIK
|
Początek badań klimatologicznych oraz nauczania meteorologii w łódzkim ośrodku akademickimłączy się nierozerwalnie z osobą prof.dr Stanisława Zycha - twórcy i długoletniego kierownika Zakładu a następnie Katedry Meteorologii, Klimatologii i Hydrologii na Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi. Wykłady z zakresu meteorologii i klimatologii dla studentów geografii w Uniwersytecie Łódzkim profesor S. Zych rozpoczął w roku 1951 jako jeden z nielicznych wówczas specjalistów w tej dziedzinie ocalałych z wojennej zawieruchy, będąc jednocześnie zaangażowanym w rozbudowę powojennej sieci stacji meteorologicznych Państwowego Instytutu Hydrologiczno-Meteorologicznego (obecnie IMGW). Samodzielny Zakład, przekształcony w późniejszych latach w Katedrę Meteorologii, Klimatologii i Hydrologii powstał w 1956 roku i od tego czasu datuje się intensywny rozwój nowych kierunków badawczych i kadry naukowejW roku 1987 z interdyscyplinarnego zespołu obejmującego meteorologię i hydrologię wyodrębniony został Zakład Meteorologii i Klimatologii, przekształcony w październiku 2001 r. w Katedrę Meteorologii i Klimatologii, grupujący obecnie 8 pracowników naukowo-dydaktycznych i 2 naukowo-technicznych. W ciągu ponad 40 lat istnienia ośrodka klimatologicznego ukształtowane zostały główne kierunki badań naukowych - ich specyfika wynikała zarówno z rozwoju zainteresowań klimatologów w skali światowej, jak i z rozległymi potrzebami dydaktycznymi. Obejmowały one zarówno problematykę regionalną, jak i wiele dziedzin interdyscyplinarnych, ściśle związanych z meteorologią. Tak więc od początków istnienia w łódzkim ośrodku badawczym zajmowano się klimatologią regionalną Polski ze szczególnym uwzględnieniem Polski Środkowej, bioklimatologią - w tym zwłaszcza bioklimatologią uzdrowiskową, a przede wszystkim klimatem obszarów zurbanizowanych i przemysłowych. Dwa ostatnie nurty badawcze zasługują na szczególne podkreślenie z uwagi na bardzo znaczący dorobek publikacyjny i pionierski w skali kraju charakter podejmowanych badań. Już w 1954 roku, jeszcze w ramach Zakładu Geografii Fizycznej, prof. S. Zych wraz z prof. S. Różańskim - urbanistą - oraz dr M. Tarajkowską - podjęli pionierskie badania nad zróżnicowaniem klimatu miejscowego Łodzi. Wykonano wówczas wiele nowatorskich prac studialnych, w tym także pomiarów i obserwacji terenowych np. obserwacje lotnicze rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń przemysłowych, patrolowe pomiary zróżnicowania temperatury przy użyciu termometrów elektrycznych itp.Opracowano także zasady przeobrażeń struktury urbanistycznej miasta z punktu widzenia kształtowania najkorzystniejszych warunków życia jego mieszkańców. Opracowanie to stanowiło przez długie lata niedościgniony wzorzec metodyczny i z dzisiejszej perspektywy może być ocenione jako bardzo znaczący krok na drodze rozwoju polskiej klimatologii urbanistycznej. Także i dziś badanie struktury termicznej "miejskiej wyspy ciepła" (pionowego profilu temperatury powietrza i prędkości wiatru, zasięgu przestrzennego) i jej związków z typem zabudowy jest zadaniem badawczym ciągle aktualnym. Ocena meteorologicznych warunków rozpraszania się zanieczyszczeń w mieście oraz ocena bioklimatu miejskiego stanowić będzie zawsze przesłankę konkretnych działań praktycznych w dziedzinie zagospodarowania przestrzeni miejskiej i kształtowania środowiska życia mieszkańców. Od 1992 roku w centrum miasta działa Miejska Stacja Meteorologiczna Zakładu Meteorologii i Klimatologii posiadająca stałe urządzenia (pawilon, maszt, ogrodzenie) zbudowane ze środków Funduszu Ochrony Środowiska. Działa ona w reżimie pracy stacji klimatologicznej i stanowić będzie w przyszłości bazę wszelkich analiz warunków klimatycznych w mieście. Wyrazem aktywności naukowej Zakładu Meteorologii i Klimatologii na polu badań klimatu miasta jest organizowanie ogólnopolskich konferencji pod hasłem "Klimat i bioklimat miast". Dotychczas odbyły się 4 takie konferencje (w 1984, 1992, 1997 i 2007 roku) gromadząc za każdym razem przedstawicieli prawie wszystkich ośrodków badawczych w Polsce oraz gości zagranicznych z ośrodków, z którymi Zakład utrzymuje aktywną współpracę (Uniwersytety w Salonikach, w Lubljanie, Brnie, Szegedzie, Essen, British Columbia w Vancouver, Lille, Główne Obserwatorium Geofizyczne w Petersburgu, Węgierska Służba Meteorologiczna). Wydawnictwa pokonferencyjne są wartościowym przeglądem aktualnych zadań badawczych podejmowanych w różnych ośrodkach, stanowią trwały dorobek klimatologii obszarów zurbanizowanych i są wkładem Uniwersytetu Łódzkiego do rozwoju tej ważnej z praktycznego punktu widzenia dziedziny badań. Innym nurtem badawczym rozwijanym w ośrodku łódzkim była biometeorologia człowieka. Przyczynę sprawcza stanowiły tutaj osobiste zainteresowania Profesora Zycha, który zawsze swym dociekaniom naukowym starał się nadawać aplikacyjny charakter. Najbardziej spektakularnym wyrazem aktywności naukowej ośrodka łódzkiego w tej dziedzinie było opublikowanie serii bioklimatycznych opracowań monograficznych kilkunastu uzdrowisk i rejonów rekreacyjnych. Specyficzną cechą tych opracowań były zalecenia, często znajdujące wyraz w postaci mapy bonitacyjnej, dotyczące planów przestrzennej rozbudowy obszarów uzdrowiskowych i właściwego wykorzystania ich walorów bioklimatycznych. Osiągnięcia badawcze na polu biometeorologii w ośrodku łódzkim a także twórcza inspiracja takich badań w innych uczelniach i instytutach naukowych spowodowały, że profesor S. Zych zyskał sobie miano "ojca polskiej biometeorologii" Niemałą rolę odegrało także w tej mierze bardzo aktywne kształcenie kadr w tym zakresie - kilkanaście osób specjalizujących się w problematyce biometeorologicznej uzyskało w Uniwersytecie Łódzkim stopień naukowy doktora i doktora habilitowanego. Ogółem stopień naukowy w zakresie meteorologii na Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi UŁ uzyskały 34 osoby, z których bardzo wiele osiągnęło wysoką pozycję naukową i najwyższe tytuły. Ważną dziedziną badań klimatologicznych uprawianych w Zakładzie Meteorologii i Klimatologii UŁ jest problematyka wahań i długookresowych zmian klimatu. Wieloletnie tradycje tych badań w ośrodku łódzkim wynikają z zainteresowań prof. S. Zycha, który w latach dwudziestych naszego wieku wspólnie za swym mistrzem - prof.dr H. Arctowskim - opublikował kilka prac poświęconych wahaniom klimatycznym w różnych obszarach kuli ziemskiej. Niezwykła popularność tematyki i znaczenie globalne tego rodzaju badań w ostatnich dziesięciu latach przyczyniło się do podjęcia licznych prac poświęconych głównie związkom między cyrkulacją atmosferyczna w europejskim sektorze umiarkowanych szerokości geograficznych a wieloletnią zmiennością warunków klimatycznych w Polsce i w Europie. Od wielu lat pracownicy Zakładu publikują na ten temat, uczestniczą w międzynarodowych i krajowych konferencjach wygłaszając tam referaty itp. Regionalny aspekt badań nad zmiennością klimatu w naszym ośrodku wyrasta z docenianej zawsze roli problematyki zróżnicowania klimatycznego obszarów Polski ze szczególnym uwzględnieniem Polski Środkowej. W ostatnich latach prace koncentrowały się głównie nad zagadnieniem opadów atmosferycznych w różnych aspektach metodycznych. Ważnym elementem dorobku naukowego Zakładu Meteorologii i Klimatologii są opublikowane prace (a także szereg opracowań użytkowych niepublikowanych) dotyczących zagadnień zróżnicowania topoklimatycznego obszarów o urozmaiconej rzeźbie. Wiele takich prac wykonanych było jako prace studialne niezbędne w procesie planowania regionalnego i miejscowego, projektowania budowy zbiorników wodnych i innych inwestycji. Szczególnie interesującym poligonem klimatologicznych badań terenowych były Góry Świętokrzyskie, Beskidy i Sudety, a jako najważniejszy wkład ośrodka łódzkiego do rozwoju tej dziedziny klimatologii można uznać zastosowanie metod aerologii bezpośredniej do badań struktury termiczno-wilgotnościowej powietrza w dolinach górskich. To bardzo szerokie spektrum zainteresowań naukowych Zakładu Meteorologii i Klimatologii, ukształtowane w okresie ponad 40-letnim, związane jest ściśle z potrzebami dydaktycznymi. Oprócz zajęć kursowych z meteorologii i klimatologii dla wszystkich studentów kierunku geograficznego (stacjonarnych i zaocznych) prowadzone jest kształcenie studentów wyższych lat w zakresie specjalności "klimatologia i ochrona powietrza". Wśród wykładanych tam przedmiotów znajduje się m.in. meteorologia synoptyczna, dynamika warstwy tarciowej, klimatologia regionalna Polski i świata, biometeorologia, klimatologia stosowana itd. Oprócz tego Zakład prowadzi zajęcia z meteorologii i klimatologii na Politechnice Łódzkiej. Corocznie z klimatologii wykonywanych jest kilka prac magisterskich a łącznie ponad 200 absolwentów uzyskało dyplom magistra geografii specjalizując się w zagadnieniach klimatologicznych. Oprócz szkół, absolwenci specjalizacji znajdowali zatrudnienie w Instytucie Meteorologii i Gospodarki Wodnej, różnych instytutach naukowo-badawczych a także w zakładach naukowych wyższych uczelni.